در ایران مهندسین مشاور برای جانمایی صنایع، یک اشتباه اساسی می‌کنند و آن عدم توجه به امکانات لجستیکی محل استقرار کارخانه است. به عنوان نمونه مهندس مشاور آلمانی کارخانه بسیار عظیم مواد غذایی در نزدیکی شهر درود، فرض را بر این گذاشته بود که از درگاه های کارخانه روزی ۶۵۰ کامیون محصول بارگیری شود، مهندسین مشاور که همکاری ایرانی نیز داشتند توجه نکرده بودند که درود اصولاً محل تجمع و تمرکز کامیون نیست.
اکثر صنایع سیمان کشور نیز از همین مشکل به شدت رنج می برند، پیش‌بینی می‌شود ظرفیت تولید سیمان در ایران، به دلیل تکمیل کارخانجات در دست احداث تا پایان سال ۱۴۰۱ به بیش از ۹۰ میلیون تن بالغ شود. قطعاً میزان بسیار زیادی از این ظرفیت اسمی تولید به دلیل نقص و عدم کشش زیر بناهای لجستیکی هدر خواهد رفت و هرگز تولید نخواهد شد.
به نظر می‌رسد در تعیین موقعیت صنایع، محور اصلی مهارت های انسانی، مدیریتی و فنی منابع انسانی است و معمولاً کسانی که مهارت های لازم را دارند در همه جا پراکنده نیستند زیرا اغلب منابع انسانی حرفه ای ترجیح می دهند در جاهای خوب و دلپذیر زندگی کنند مانند شهرهای بزرگ که از نظر اجتماعی و فرهنگی جذاب بوده و امن نیز باشند.
بعد از مسئله منابع انسانی، مهم ترین عامل در تعیین موقعیت یک صنعت یا کارخانه بزرگ، امکانات لجستیکی می باشد. در ادامه یک مقاله در خصوص عوامل موثر در تعیین مکان مناسب برای استقرار یک کارخانه ارائه می شود.
۱۲ عامل موثر بر تعیین مکان (جانمایی) کارخانه و موقعیت سایت
یک کارخانه باید در جایی باشد که هزینه تولید پایین نگاه داشته شود تا حداکثر سود را به دست آورد. شناسایی مکان ایده آل بسیار مهم است زیرا هزینه موارد زیر را تعیین می کند:
- تهیه مواد اولیه مناسب،
- پردازش مواد اولیه برای تولید کالاهای نهایی
- توزیع کالا بین مشتریان.
محل کارخانه چیست؟
محل کارخانه مکانی است که در آن افراد ، پول ، مواد ، ماشین آلات و غیره برای تولید محصولات گرد هم می آیند. به سختی هر مکانی می تواند ایده آل و بی نقص باشد. تصمیمات مربوط به انتخاب مکان نیاز به تعادل عوامل متعددی دارد که بر موقعیت کارخانه تاثیر می گذارد. در ادامه هر عامل را جداگانه مورد بررسی قرار خواهیم داد.
عوامل موثر بر موقعیت کارخانه
۱. نزدیکی به مواد اولیه
در دسترس بودن مواد اولیه در نزدیکی کارخانه، هزینه حمل مواد اولیه را از موقعیت فروشنده به کارخانه کاهش می دهد؛ بویژه آن دسته از کارخانجاتی که مواد اولیه را به صورت عمده مصرف می کنند یا به مواد اولیه سنگین نیاز دارند و مقدار زیادی از مواد را در فرآیند از دست می دهند، باید نزدیک منبع مواد اولیه قرار گیرند.
۲. امکانات حمل و نقل
نکته مهم در خصوص امکانات حمل و نقل این است که هزینه حمل و نقل باید سهم کمی از هزینه کل داشته باشد. بسته به حجم مواد اولیه و نیز کالاهای نهایی، روش مناسب برای حمل و نقل مانند جاده ای، ریلی، دریایی یا هوایی انتخاب می شود و بر اساس آن، مکان سایت تعیین می گردد.
۳. نزدیکی به بازار
نزدیکی به بازار، هزینه حمل و نقل و همچنین احتمال آسیب دیدن محصول نهایی و تخریب در مسیر را کاهش می دهد. اگر مکان صنعت به بازار نزدیک تر باشد می تواند با ارائه خدمات سریع، سهم بزرگی از بازار را به دست آورد.
۴. در دسترس بودن نیروی کار
یکی دیگر از عوامل مهم که بر تصمیمات محل کارخانه تأثیر می گذارد، وجود نیروی کار است. ترکیبی از تعداد کافی نیروی کار با مهارت های مناسب و دستمزد کار مناسب می تواند به نفع شرکت باشد. با این حال، شرکتهای نیازمند به نیروی کار زیاد، بایستی محل کارخانه را نزدیک به منابع تجمع نیروی انسانی انتخاب کنند.
۵. در دسترس بودن سوخت و قدرت
به دلیل استفاده گسترده از نیروی برق، در اغلب موارد، سوخت دیگر به عنوان یک عامل تعیین کننده برای محل کارخانه باقی نمانده است. اما برخی صنایع مانند فولاد در نزدیکی منبع سوخت قرار دارند تا هزینه حمل و نقل سوخت را کاهش دهند.
۶. در دسترس بودن آب
آب برای فرآوری، آشامیدن و اهداف بهداشتی استفاده می شود. بسته به ماهیت کارخانه، آب بایستی در مقدار مناسب و باکیفیت لازم موجود باشد.
۷. شرایط آب و هوایی
با افزایش گرمایش زمین، خنک کردن و تهویه مطبوع منطقه، مشکل زیادی برای بسیاری از صنایع ایجاد نمی کند. اما، برای صنایعی مانند کشاورزی، چرم ، نساجی و غیره آب و هوا یک عامل موثر است. برای چنین صنایعی شرایط مرطوب یا خشک شدید برای محل کار مناسب نیست.
۸. عامل مالی
استانهای مختلف به منظور جذب سرمایه گذاری و احداث صنایع در مقیاس بزرگ، به واحدهای جدید وام، یارانه، مزایا و معافیت مالیاتی فروش ارائه می دهند. بنابراین، انتخاب استانی که مشوقهای بیشتری دارد یک عامل مهم برای ایجاد صنایع جدید است.
۹. زمین
مساحت، شکل محل، هزینه، زهکشی و سایر امکانات، احتمال وقوع سیل، احتمال وقوع زلزله و غیره بر انتخاب محل کارخانه تأثیر می گذارد.
۱۰. حضور صنایع مرتبط
یک صنعت می تواند تامین برخی از اجزا را از صنایع مرتبط در نزدیکی محل کارخانه برون سپاری کند و مسائل مربوط به تولید همه قسمتها در سایت کارخانه را کاهش دهد.
۱۱. در دسترس بودن امکانات
در دسترس بودن امکانات اولیه مانند مدارس، بیمارستان ها، مجتمع های مسکونی و تفریحی، امنیت و غیره می تواند انگیزه کارکنان را برای ادامه کار حفظ کند. موفقیت صنایع بستگی زیادی به نگرش کارکنان دارد، بنابراین سازمان هنگام انتخاب محل کارخانه باید به وجود سایر امکانات نیز اولویت دهد.
۱۲. دفع زباله
دفع زباله در حال تبدیل شدن به یک مشکل عمده برای صنایعی مانند مواد شیمیایی، چرم، شکر و غیره است. اینها عواملی هستند که همه صنایع هنگام انتخاب مکان سایت باید به آن توجه کنند.
انواع موقعیت کارخانجات
محل کارخانه می تواند دو نوع باشد:
۱. محلی سازی (Localization) یا تمرکز گرایی (centralization)
بومی سازی یا تمرکز، به معنی تمرکز انواع مشابه کارخانجات در یک مکان است. مزیت این نوع مکان سایت، این است که می توانید مواد اولیه و محصول مرتبط با تولید را در نزدیکی کارخانه خود پیدا کند. نقطه ضعف آن گاهی رقابت بازار را افزایش می دهد.
مثال- شرکتهای دارویی در Gujrat.
۲. غیر محلی سازی (Delocalization) /عدم تمرکز (Decentralization)
غیر محلی سازی به معنای گسترش انواع یکسانی از صنایع در مکان های مختلف است. مزیت این نوع برنامه ریزی موقعیت مکانی، کاهش رقابت و تسخیر بازار مکان های جدید است. معایب این است که گاهی اوقات یافتن منابع (انسان ، مواد ، ماشین آلات و غیره) دشوار است.
مثال – صنایع بانکداری.
اقتصاد مکان
یک مکان ایده آل کارخانه منجر به کمترین هزینه تولید و حداقل هزینه توزیع در واحد می شود. این هزینه ها تحت تأثیر عوامل متعددی است که در بالا به آنها اشاره شد. هزینه های مختلفی که اقتصاد مکان را تعیین می کند عبارتند از:
- هزینه زمین.
- هزینه ساخت یا اجاره.
- هزینه ناشی از خرید تجهیزات و ماشین آلات.
- هزینه نیروی کار.
- هزینه آب، برق و سوخت
- هزینه حمل و نقل یا حمل و نقل.
- هزینه مواد اولیه.
- پرداخت مالیات و غیره
به غیر از این هزینه ها، نگرش جامعه، امکانات مسکن نیز در هنگام انتخاب مکان سایت در نظر گرفته می شود. جنبه های اقتصادی مکان ها در نظر گرفته می شود یا یک بررسی اقتصادی و تجزیه و تحلیل انجام می شود تا تعیین شود که بهترین مکان کدام است.
مقایسه محل کارخانه در محیط روستایی در مقابل شهری
انتخاب محل کارخانه در سایت Urban
مزایای انتخاب محل کارخانه در یک شهر
- معمولا شهرها همیشه از طریق جاده ای، ریلی و هوایی به خوبی متصل است.
- خود شهر بازار محصولات تولیدی را فراهم می کند.
- کارگران کارآمد و ماهر موجود در داخل شهر.
- برق و آب کافی به راحتی در دسترس است.
- بیمارستان ها ، مجتمع خرید ، مدرسه ، بانک ، باشگاه تفریحی و غیره در یک منطقه شهری در دسترس هستند.
- گاهی اوقات می توان کارخانه را در ساختمان موجود موجود راه اندازی کرد.
- موسسه آموزش کارگران و کارگران ارشد را می توان در شهرها یافت.
- بسیاری از صنایع دیگر مربوط به محصول شما در دسترس هستند، بنابراین برون سپاری به راحتی انجام می شود.
مزایای انتخاب محل کارخانه در یک شهر
- زمین موجود می تواند محدود به مساحت باشد.
- هزینه زمین یا ساخت و ساز بسیار بالا است.
- گسترش کارخانه به راحتی امکان پذیر نیست.
- مالیات در شهرها بالاست.
- حقوق کارگران بالاست
- مشکلات ناشی از اتحادیه بیشتر در سایتهای شهری است.
انتخاب محل کارخانه در مناطق روستایی یا شهر کوچک
مزایای انتخاب محل کارخانه در محیط روستایی
- در مناطق روستایی، زمین های زیادی برای راه اندازی و توسعه کارخانه در دسترس است.
- هزینه زمین ارزان است
- نیروی کار ارزان در دسترس است ، اما شرکت باید آنها را به گونه ای آموزش دهد که متناسب با شرایط کار باشد.
- هیچ مشکلی در اتحادیه وجود نخواهد داشت ، بنابراین روابط کارگر و کارفرما خوب است.
- مقررات و مالیات های شهرداری و سایر موارد آسان است.
- دولت به منظور توسعه مناطق روستایی مشوق هایی را ارائه می دهد.
مزایای انتخاب محل کارخانه در محل روستایی
- کارگران ماهر در دسترس نیستند ، آموزش دادن یک فرآیند زمان بر است.
- هیچ زیرساخت مناسبی مانند راه آهن ، جاده و هوا وجود ندارد یا ممکن است کافی نباشد.
- برق کافی در دسترس نیست.
- مناطق روستایی از بازار دور هستند ، بنابراین هزینه حمل و نقل در این مورد زیاد است.
- بیمارستانها ، مدارس ، باشگاههای تفریحی ممکن است در آنجا موجود نباشند.
- مدیران عالی رتبه و افسران ممکن است دوست نداشته باشند در یک شهر کوچک زندگی کنند.
سایت حومه می تواند جایگزینی بین شهر و روستا باشد زیرا دارای نقاط خوبی از مکان های شهری و روستایی است.
منبع:
