تیرپارک‌ها محل توقف و پارک کامیونها در راههای بین شهری است که استانداردهای مخصوص به خود دارد و توسط بخش خصوصی و با اخذ مجوز از سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد. تیرپارک‌ها معمولا به جز خدمات پارکینگ خودرو، خدمات رفاهی دیگری را نیز به کاربران ارائه می‌دهند؛ از جمله جایگاه سوخت، سرویس بهداشتی، نمازخانه، رستوران، فست فود، استراحتگاه، مهمانسرا، هتل، چایخانه، کافی شاپ، امنیت یا حفاظت فیزیکی، درمانگاه، خرده فروشی و ….
تیرپارک‌ها معمولا در مسیرهای ترانزیتی احداث می‌شوند که از تردد بالایی از کامیونها و خودور‌های سنگین برخوردارند.
تیر پارک‌ها تحت عناوین مختلفی شناخته می‌شوند، مانند مجتمع خدماتی رفاهی بین راهی، توقفگاه کامیون، truckstop ،TruckParking و ….
تیرپارک‌ها تحت سه عنوان نظام استقرار سطح و نظام مالکیت قرار می‌گیرند که در ادامه این مقاله به بررسی این موارد می‌پردازیم:
نظام استقرار تیرپارک‌ها
بررسی‌های موجود نشان داده که مجتمع‌های خدماتی – رفاهی در حاشیه بزرگراه ها و آزاد راههای کشور بر اساس مکانهای از قبل تعیین شده در زمان ساخت بزرگراهها احداث شده اند و تعداد بیشتری از آنها نیز به تبع گرایشهای موجود توقف بین راهی رانندگان وسایل نقلیه ساخته شده‌اند بدین علت نظم خاصی از نظر فاصله مکانی و زمانی دسترسی به آنها وجود ندارد. تیرپارک‌های موجود در اتوبان‌ها و جاده‌های اصلی نیز اغلب به شکل‌های درجه یک، درجه دو و درجه سه ساخته می‌شوند.در حال حاضر مجتمع‌های خدماتی_رفاهی ساخته شده در کشور از نوع درجه سه هستند که بیشتر این مجتمع‌ها بصورت منفرد یا بعضاً مقابل هم در جاده های اصلی و بزرگراهها قرار گرفته اند.
بسیاری از آنها نیز در مسیر برخی جاده های ترانزیت و بر اساس گرایش های توقف بین راهی، مکان یابی احداث شده اند. و برای توقف کامیونها و ترانزیت‌ها و استفاده رانندگان از خدمات موجود در آنها به وجود آمدند .استقرار آنها در جاده‌های ترانزیتی تابع نظم خاصی از نظر قرارگیری نسبت به یکدیگر نیست.
تیرپارک‌ها دارای فرم مستطیل یا مربع هستند و در یک طرف جاده ترانزیت احداث می شوند که معمولا با دیوار و سیم خاردار از اطراف جدا می گردند. یکی از مهمترین معیارهای در نظر گرفته شده برای مکان یابی آنها در جاده های ترانزیت، حجم تردد ترانزیت ها است. به طوری که در حال حاضر تمام تیر پارک‌ها در تمامی بخش کشور که تعداد قابل توجهی از کامیونهایی که در آن تردد می نمایند احداث یا مکان یابی شده اند. علاوه بر آن معیارهایی چون گرایش های تردد بین راهی، ایمنی جاده، تامین آب و برق، زمین هموار، نبود موانع طبیعی و نظایر اینها در مکان یابی آنها بسیار موثرند.
سطح و نظام عملکردی تیرپارک‌ها
مساحت تیرپارک‌ها در حال حاضر بین ۳ تا ۵ هکتار است و امکانات پیش بینی شده در آنها شامل سرویس بهداشتی، نمازخانه، سوپر مارکت یا بوفه، خوابگاه و پارکینگ است. البته برخی از آنها با مجتمع درجه ۳ ترکیب شده‌اند. در این نوع مجتمع- تیر پارک ها (مجتمع های دو منظوره)، فضای پارکینگ تیر پارک از مجتمع خدماتی – رفاهی مجزا است ولی دیگر قسمت ها بطور مشترک مورد استفاده قرار می گیرد. در حال حاضر، به علت نبود شبکه تیر پارک ها در مسیر ترانزیت، کنتری در مورد پروانه عبور و سرعت و ساعت کامیونهای خارجی در آنها نمی گیرد و الزامی نیز برای توقف شبانه رانندگان وسایل نقلیه خارجی در تیر پارک ها وجود ندارد، بدین ترتیب می توان گفت که رانندگان وسایل نقلیه می توانند به اختیار خود از امکانات خدماتی موجود در مجتمع های خدماتی – رفاهی یا تیر پارک ها استفاده کنند.
لیست تیرپارک‌ها در ایران
در سامانه و اپلیکیشن مجتمع‌های خدماتی رفاهی بین راهی، لیست و مشخصات تیر پارک‌ها درج شده است.
https://cafebazaar.ir/app/ir.nsdp.setorg.midwayservicearea
برای مطالعه بیشتر درباره خودروهای سنگین به مجله جاده مراجعه کنید.
